Rakietowa obrona Śląska

 Bez wątpienia pozostałości po dawnych dywizjonach rakietowych w naszych lasach jest to temat szalenie ciekawy. Tereny opuszczone przez wojsko przyciągają wielu fanów eksploracji, mogą zostać też świetnym celem wycieczki rowerowej. Dywizjony te powstały, aby zapewnić skuteczną osłonę przeciwlotniczą Śląska. Zostały rozmieszczone wokoło całej aglomeracji. W tym poście pokazane są najbliższe dla naszej ciekawej okolicy trzy, lecz informacje podane na ich przykładzie przydają się, aby poznać całość.

 W Latach 1961-1962 sformowano osiem dywizjonów ogniowych, uzbrojonych w przeciwlotnicze zestawy rakietowe SA–75 "Dźwina". Bardzo dobrze zachowało się stanowisko ogniowe 11. dywizjonu rakietowego Obrony Powietrznej w Kuźni Raciborskiej. Z wyraźnymi wałami ziemnymi i wieloma budynkami w tym charakterystycznym dla tego systemu schronem SNR i SD. Podobnie jest z terenem 18. dywizjonu w Czarkowie. Oba miejsca pozostają opuszczone. Dodatkowo w 1978 sformowano cztery dywizjony oparte o system S–125 "Newa". Z tej grupy zachowała się znakomicie strefa ogniowa 73. dywizjonu w Bujakowie (Sośnia Góra). Dziś jest to teren Śląskiego Ogrodu Botanicznego.

 Lokalizacja GPS wszystkich 12 dywizjonów rakietowych podana jest na samym dole tego posta.

SA-75 „Dźwina” i S-75M „Wołchow”

18. dywizjon rakietowy Obrony Powietrznej m. Pszczyna (Czarków) 

 Dywizjon powstał w 1962 roku, jego uzbrojeniem zasadniczym był przeciwlotniczy rakietowy system średniego zasięgu SA-75 "Dźwina". System ten zakładał mobilność, wszystkie elementy mogły być przewożone na samochodach. Składało się na niego 6 wyrzutni startowych SM-63 i stacja kierowania ogniem RSNA-75.

Czarków schron SD i SNR

 Większość zabudowań na terenie tej jednostki nie przetrwała do dnia dzisiejszego. Bardzo wyraźne pozostały obwałowania ziemne na stanowiskach ogniowych. Przetrwał też centralny budynek kompleksu widoczny na zdjęciu. Jest to schron SNR i SD, można chyba powiedzieć serce systemu.

SNR - Stacja Naprowadzania Rakiet  
SD - Stanowisko Dowodzenia 

Boksy dla ukrycia kabin SD i SNR

Boks kabinowy

Stacja kierowania ogniem RSNA-75 zestawu SA-75 ”Dwina” składała się z 6 części:

• kabina nadawczo-odbiorcza z układem antenowym PA, 
• kabina dowodzenia U, 
• kabina aparatury wskaźnikowej I, 
• kabina kierowania startem K3, 
• kabina zliczająco-wyliczająca K5, 
• kabina rozdzielczo-przetwarzająca RA (K6) z 3 agregatami prądotwórczymi. 

 Było kilka rodzajów stacji kierowania ogniem. Nie jest moim celem wszystkiego wymieniać, chcę jednak uzmysłowić, że taki system posiadał całą masę skomplikowanych urządzeń. Trzeba to było ukryć przed wrogiem a w razie konieczności w miarę szybko zapakować i przewieźć. Niestety nie posiadam dobrych zdjęć takich kabin. Dla zainteresowanych szybka galeria w linku na zewnątrz. Poniższe zdjęcie wykonane w Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie przedstawia system S–75M „Wołchow” widać na nim rakietę na transporterze oraz na wyrzutni, kolumnę antenową i kilka kabin.

Stanowisko kolumny antenowej SNR w Czarkowie

Stanowisko kolumny antenowej SNR

Budynek socjalny przy schronie

Budynek socjalny przy schronie

 Przy schronie SNR i SD były pomieszczenia socjalne dla załogi, która odbywała dyżur. Pozostali żołnierze kwaterowali w koszarach. Cały budynek oddzielony był wałem ziemnym od stacji startowych rakiet, które zlokalizowano wokoło.

Zarośnięte stanowisko startowe rakiet

 Z pomocą systemu SA-75 "Dźwina" można zwalczać cele w zasięgu 8 do 29 km na pułapie od 3 do 22 km. O czym w 1960 r przekonali się amerykanie, gdy zestrzelono nad terytorium ZSRR samolot szpiegowski U2. Znalazłem też informację, że podobne zestrzelenie miało miejsce podczas kryzysu kubańskiego dwa lata później. Systemy S-75 były powszechnie stosowane przez państwa po stronie ZSRR w większości konfliktów tamtych lat np. w Wietnamie. Zdjęcie obok zostało zrobione na terenie Węgier, przedstawia rakietę na wyrzutni w gotowości do wystrzelenia. W tej formie na pozycjach startowych rakiety pozostawały przez cały czas.

Droga prowadząca do stanowiska ogniowego 18.dr OP

  Droga z betonowych płyt łączyła sztab i koszary dywizjonu ze stanowiskiem ogniowym. Pierwszą pozostałością, na którą można tu natrafić, jest utwardzony plac, otoczony sporymi wałami ziemnymi. Prawdopodobnie jest to miejsce posterunku RSWP, czyli trzeciego elementu systemu. 

  RSWP to radiolokacyjna stacja wstępnego przeszukiwania składała się z radiolokatora i radiowysokościomierza. Działała ona we współpracy ze wspomnianą wcześniej stacją kierowania ogniem. Radiolokator na zdjęciu poniżej to P-18 (zdjęcie wykonane na Węgrzech). Zdjęcia wysokościomierza niestety nie posiadamy.

 Gdy opadła żelazna kurtyna 18. dywizjon został rozformowany. Na jego miejsce w 1990 przegrupowano 74. dr Op z Gliwic. Wyposażeniem tego dywizjonu były inne zestawy S–125 "Newa". Przerobiono pozycje startowe po SA-75, przez co stanowisko straciło swój oryginalny, charakterystyczny wygląd. Powinien on być bardziej zbliżony do tego z Kuźni Raciborskiej. Pod koniec posta będzie coś więcej o systemie Newa, przy tym temacie trzeba nam wiedzieć, że zakładał on 4 pozycje startowe nie 6, więc brakuje w Czarkowie dziś dwóch. W 2001 roku 74 dywizjon powrócił do Gliwic. Teren po 18-stym dywizjonie zostaje opuszczony na zawsze.

11. dywizjon rakietowy Obrony Powietrznej m. Kuźnia Raciborska

 Dywizjon ten działał od 1964 roku. Oparty był również o PZR SA-75 „Dźwina” więc założenia jego były bardzo podobne do 18.drOP z Czarkowa. Zachowało się tutaj wiele budynków, wyraźnie widać kształt pozycji ogniowej z poszczególnymi stanowiskami.

 Na dole tego postu w źródłach, podaję linki do ilustrowanego opracowania o dywizjonach systemu S–75M „Wołchow”. Stanowiącego rozwinięcie SA-75. Do tej rodziny należy jeszcze doliczyć S-75 „Desna”. We wszystkich tych systemach rakiety, wyrzutnie oraz układ dróg i stanowisk na pozycjach ogniowych wyglądają praktycznie identyko. Pod tym linkiem: infowsparcie.net otworzy się grafika z takim stanowiskiem, po więcej odsyłam do źródeł. Polecam zapoznać się przed eksploracją.

Ural 4320 z transporterem rakiety Wołchow

 Na terenie 11. dr OP m. Kuźnia Raciborska, jak również w pozostałych dywizjonach transportowano rakiety jak na zdjęciu powyżej. Zestaw ten zobaczyć można w Muzeum Techniki Wojskowej w Zabrzu. Poza budynkami pokazanymi na zdjęciach poniżej jest tam jeszcze sporo rzeczy, które warto zobaczyć. Z pewnością dużo lepiej zwiedza się ten obiekt, gdy nie jest tak zarośnięty Dodam jeszcze, że 11. dywizjon rakietowy został rozformowany w 1990 roku. 

 

Budynek kotłowni 11. dr OP

Wnętrze budynku kotłowni

Wnętrze budynku kotłowni

Budynek kotłowni

Dwa małe schrony przy drodze

Magazyn rakiet

Magazyn rakiet - wnętrze

Stacja transformatorowa

Stacja transformatorowa

Schron SD i SNR - boksy kabinowe oraz pomieszczenia socjalne

Pomieszczenia dla załogi

Schron SD

Schron SD i SNR - boksy kabinowe

Stanowisko kolumny antenowej SNR

73. dywizjon rakietowy Obrony Powietrznej m. Oświęcim (Bujaków)

 Ten dywizjon różni się znacznie od poprzednich. Teren, na którym zlokalizowano stanowiska ogniowe na Sośniej Górze, jest dziś zaadoptowany przez Śląski Ogród Botaniczny. Pozostało tam wiele śladów obecności wojska, które są do dziś bardzo wyraźnie. Dywizjon został sformowany dopiero w 1978. Po tym, jak wyszło na jaw, że osłona przeciwlotnicza Śląska i innych ważnych rejonów na terenie bloku wschodniego ma pewne luki.

Dawny magazyn rakiet na Sośniej Górze

1 Dywizja Artylerii OPK im. Powstańców Śląskich posiadała osiem dywizjonów ogniowych systemu SA-75. Ich rakiety znakomicie kryły przestrzeń powietrzną do pułapu 25 km. Dolna granica ich strefy ognia to 150 metrów, poniżej tej wartości system był nieskuteczny.

Aby rozwiązać ten problem, sformowano 4 dywizjony PZR S-125 ”Newa”. Mogły one niszczyć cele na średnich, niskich, a nawet bardzo niskich wysokościach.
 73. dywizjon rakietowy Obrony Powietrznej m. Oświęcim ze strefą ogniową w Bujakowie otrzymał swoje uzbrojenie od dywizji warszawskiej.
 Wszystkie elementy kompleksu S-125 Newa rozmieszczano na przyczepach, aby można było prowadzić walkę z dowolnej lokalizacji. Komplet składał się ze stacji naprowadzania rakiet (Kabiny: UNK, ESD, RKU, PRM, łączności), kolumny antenowej, czterech dwu belkowych wyrzutni rakiet 5P71, elektrowni i radiolokatora obserwacji okrężnej. Rakiety długości 6m składały się z dwóch członów (startowego i marszowego). Zasięg dochodził do 25 kilometrów, maksymalny pułap dla celów to 18 km, a minimalny 55 m, prędkość dochodziła do 700 m/sek

Wyrzutnia Newa w Parku Techniki Wojskowej w Zabrzu.

Wyrzutnia Newa w Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie

 Schrony dla SNR na stanowiskach ogniowych dywizjonów S-125 "Newa" różniły się nieco od tych dla SA-75. W schronie takim było miejsce na SD dywizjonu, pomieszczenia socjalne dla zmiany dyżurnej i pomieszczenie dla pozostałej części stanu osobowego baterii radiotechnicznej. W Bujakowie po opuszczeniu przez 73. dr OP został ten schron nadbudowany pomieszczeniami cywilnymi i 14-metrową wieżą.

Pozostałości po schronie SD i SNR

 Na terenie można zauważyć elegancko zachowane pozycje startowe rakiet wraz z dwoma schronami dla ich załogi i całą masę obwałowań ziemnych.

Pozycja startowa rakiet Newa w Bujakowie

Pozycja startowa rakiet Newa w Bujakowie

Pierwszy schron dla załogi startowej

Drugi schron dla załogi startowej

Drugi schron dla załogi startowej

Drugi schron dla załogi startowej

Wojskowe skrzynie na terenie 73.dr OP

  W roku 1998 73.dr zostaje przeniesiony na teren 17.dr w Libiążu, pozostawiając strefę ogniową w Bujakowie na pastwę losu. Warto dodać, że 2002 roku jednostka została wyposażona w zmodernizowany zestaw S-125 Newa-SC. Rozformowano go w 2011 roku.

Pozostałe dywizjony rakietowe obrony Śląska

 Opisane powyżej trzy dywizjony zostały przez nas odwiedzone i możemy polecić je do zwiedzenia. Planujemy odwiedzić koniecznie 12 dr OP m. Strzelce Opolskie, gdzie poza strefą ogniową zachował się sztab, koszary i cała masa innych zabudowań. Nie wiem jak dostępne i zachowane są inne.

Dywizjony uzbrojone w PZR SA-75 „Dźwina”
11 dr OP m. Kuźnia Raciborska - 50°11’07.81”N 18°18’12.06”E (opisany powyżej)
12 dr OP m. Strzelce Opolskie - 50°27’05.59”N 18°17’31.22”E
13 dr OP m. Lubliniec - 50°36’38.75”N 18°37’46.35”E
14 dr OP m. Woźniki Śląskie - 50°33’50.39”N 19°01’12.67”E
15 dr OP m. Zawiercie (Ciągowice) - 50°27’58.35”N 19°21’42.20”E
16 dr OP m. Bukowno - 50°14’50.68”N 19°30’6.11”E
17 dr OP m. Oświęcim (Libiąż) - 50°4’53.82”N 19°16’6.30”E (zasypane sd i snr)
18 dr OP m. Pszczyna (Czarków) - 50°02’05.87”N 18°54’37.56”E (opisany powyżej)

Dywizjony uzbrojone w PZR S-125 „Newa”
72 dr OP m. Oświęcim (Lędziny) - 50°7’16.75”N 19°4’58.42”E (Mało zachowany)
73 dr OP m. Oświęcim (Bujaków) - 50°10’47.69”N 18°49’38.19”E (opisany powyżej)
74 dr OP m. Gliwice (Ostropa) - 50°16’1.09”N 18°36’56.01"E (Teren poligonu!!!)
75 dr OP m. Gliwice (Przezchlebie) - 50°22’28.17”N 18°39’43.92”E


Źródła:

www.infowsparcie.net (S-75 Wołchow, elaboracja rakiet, dywizjony)

www.samolotypolskie.pl
www.muzeumlotnictwa.pl
www.ausairpower.net
www.valka.cz